Balinalar haqqında 5 maraqlı məlumat

Balinaların növləri və ölçüləri

Balinalar müxtəlif növ və ölçüləri ilə təbiətdəki ən möhtəşəm canlılardan biridir. Balinalar əsasən iki böyük qrupa ayrılır: balina və delfinlər. Əsl balinalar daha böyük ölçülərə malikdir və əsasən 14 müxtəlif növə malikdirlər. Mavi balina (Balaenoptera musculus) bu qrupun ən böyük nümayəndəsidir və dünyanın ən böyük canlısı olaraq tarixə keçmişdir. Mavi balinaların uzunluğu 30 metrə qədər, çəkisi isə 180-200 ton arasında dəyişə bilər. Bu nəhənglər yalnız özlərinin ölçüsünə görə deyil, eyni zamanda onların əzəmətli tərzdə üzmə bacarıqları ilə də diqqət çəkir. Bir neçə digər balina növü, məsələn, qara balina (Eubalaena glacialis) da böyük ölçülərə malikdir, lakin mavi balina ilə müqayisədə kiçikdir. Bu balinalar 18 metrə qədər uzunluğa çatıb, 60-70 ton çəkiyə malik ola bilərlər. Bununla yanaşı, daha kiçik balina növləri də mövcuddur. Məsələn, beluga balinası (Delphinapterus leucas) və şir balinası (Orca) həm ölçüləri, həm də davranışları ilə fərqlənir. Mavi balina qidalanma və həyat dövrü ilə bağlı təkcə əzəmətini deyil, həm də ekosistemdəki rolunu da nümayiş etdirir. Balinaların ölçüləri onların dəniz ekosistemindəki mövqeyinə təsir edir, çünki onlar əsasən plankton və balıqla qidalanırlar, bu isə onların qida zəncirindəki mühüm rolunu göstərir. Bu böyük məməlilər, həm də bioloji növlərin müxtəlifliyi və onların ekologiyası ilə əlaqədar çoxsaylı araşdırmaların mövzusudur. Balinaların təbiətə uyğun nəhəng ölçüləri, həm onların ekologiyada nə qədər vacib olduğunu, həm də necə qorunmalı olduqlarını göstərir.

Balinaların kommunikasiyası

Balinaların kommunikasiya bacarıqları təbiətin ən mürəkkəb və heyranedici fenomenlərindən biridir. Onlar çox inkişaf etmiş və geniş bir səs spektrində ünsiyyət qura bilirlər. Balinaların istifadə etdiyi səslər insan səsindən çox fərqlidir və çox geniş məsafələrə yayıla bilir. Balinalar çoxsaylı növ və alt növlərə sahibdirlər, buna görə də onların hər biri özünəməxsus “dil”ə və səs tonu ilə ünsiyyət qurur. Məsələn, mavi balina uzun məsafələrə yayılan və çox güclü olan ultrasəs səs dalğaları ilə ünsiyyət qurur. Bu səs dalğaları təkcə yaxın mühitlə deyil, minlərlə kilometr uzaqlıqdakı digər balinalar tərəfindən də eşidilə bilər. Hətta bəzi balina növləri müəyyən bir mahnı oxuyaraq digər balinalarla əlaqə qurur, bu isə onların sosial davranışlarını və digər fərdi xüsusiyyətlərini əks etdirir. Balina “mahnıları” çox mürəkkəbdir və müəyyən mövsümi dəyişikliklərə və ya sosial vəziyyətlərə görə dəyişə bilər. Bir çox alimlər balinaların bu “mahnı” və səslərin məqsədini hələ də tam olaraq müəyyənləşdirə bilmir, amma bunun onların nəsil artırma və kommunikasiya prosesləri ilə sıx əlaqəli olduğu məlumdur. Balinaların səs dalğaları, həmçinin digər dəniz canlıları ilə əlaqəli ekosistem davranışlarının baş verməsi üçün çox vacibdir. Balina səsi yalnız ünsiyyət üçün deyil, həm də ekosistemlərdəki digər canlılarla qarşılıqlı təsir yaratmaq üçün istifadə olunur. Tədqiqatçılar balinaların səs ifasında təbiətin və həyatın əsl harmoniyasını tapırlar və bu balinaların nə qədər inkişaf etmiş canlılar olduqlarını bir daha sübut edir.

Miqrasiya

Balinaların miqrasiya davranışları dünyadakı ən möhtəşəm və uzunmüddətli hərəkətlərdən biridir. Hər il balinalar minlərlə kilometr məsafə qət edirlər. Bu miqrasiya əsasən iki məqsədə xidmət edir: yemək axtarışı və nəsil artırma. Balinaların ən məşhur miqrasiya marşrutları, qışda isti su hövzələrinə doğru gedib, yazda isə daha soyuq sulara geri qayıtmalarını nəzərdə tutur. Bu miqrasiya dövrü balinaların həyat dövrünün təməl bir hissəsidir. Mavi balina, humpback (qatlayan) balina və qara balina kimi növlər uzun illər boyunca hər il eyni yolda hərəkət edirlər. Balinaların miqrasiyası onların qidalanma strategiyasına uyğun gəlir, çünki isti suda balina körpələri yetişdirilərkən, daha soyuq suda isə plankton kimi qida mənbələri daha bol olur. Bu təbiət hadisəsi çox vaxt bəzən belə böyük ölçülü heyvanların əksinə təəccüblü bir şəkildə, həm də sosial bir əlaqə formasıdır. Balinalar miqrasiya prosesində çoxsaylı çətinliklərlə üzləşirlər: səyahətləri əsnasında yemək tapmaq, təhlükəli sulara daxil olmaq, təbii fəlakətlər və ya insan fəaliyyəti səbəbi ilə təhdidlərə məruz qalmaq kimi. Bu səbəblə balinaların bu səyahətləri həm onların mövcudluğunun qorunması, həm də bioloji müxtəlifliyin təmin edilməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Nəsil artırma və inkubasiya dövrü

Balinaların nəsil artırma dövrü çox fərqli xüsusiyyətlərə malikdir və hər bir balina növü üçün xüsusi tələblər mövcuddur. Mavi balinanın hamiləlik dövrü təxminən 11 ay davam edir. Bu müddət ərzində balina anası körpəsini böyüdür və inkişaf etdirir. Yeni doğulan balina körpələri təxminən 7-8 metr uzunluğunda və 2-3 ton çəkiyə malik olur. Balina körpələrinin doğulması çox mühüm bir sosial və biologiya hadisəsidir, çünki bu dövrdə ananın və körpənin əlaqəsi balinanın növünün davamlılığı və ekosistemlərdəki yeri üçün çox əhəmiyyətlidir. Körpə balina doğulduqdan sonra ilk günlərində anasının südü ilə bəslənir və çox sürətlə böyüyür. Süd balina körpələri üçün çox vacibdir, çünki onların böyüməsi üçün lazım olan enerji və qida mənbəyini təmin edir. Balinaların çoxu yalnız bir körpə dünyaya gətirir, amma hər bir doğum bir balina növünün gələcəyi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Körpələr anasının himayəsində böyüyürlər və bir neçə il boyunca anaları ilə birlikdə yaşayırlar. Bu dövrdə anası körpəsini həm qidalandırır, həm də onu həyatda qalmaq üçün lazım olan bacarıqlarla tanış edir.

Təhdidlər və qorunma

Balinaların təhdidləri həm təbii, həm də insan tərəfindən yaranan amillərdən qaynaqlanır. Bir vaxtlar balinalar çox sayda ovlanmış və nəsli kəsilmə təhlükəsi ilə üzləşmişdilər. Bununla yanaşı, balina ovçuluğuna qadağa qoyulsa da, indiyə qədər balinaların təbiətinə ciddi təhdidlər mövcuddur. İnsanların dəniz ekosistemlərinə etdiyi müdaxilələr balinaların yaşayış mühitini və həyat dövrünü təhlükə altına alır. Plastik çirklənmə balina növlərinin həyatını davam etdirməsini çətinləşdirir və onları müxtəlif xəstəliklərə qarşı daha həssas edir. Dənizlərdəki səs çirkliliyi də balinaların səsli ünsiyyətini çətinləşdirir, bu isə onların naviqasiya və sosial əlaqələrini pozur. Həmçinin, balinaların qida mənbələri azalır və bəzi balina növləri iqlim dəyişikliyi nəticəsində temperatur dəyişikliklərindən təsirlənirlər. Beynəlxalq qorunma təşkilatları və qanunvericilik müvafiq olaraq balinaların qorunmasına yönəlmiş bir sıra tədbirlər həyata keçirirlər. Məsələn, Beynəlxalq Balina Ovçuluğunu Qadağan edən Komissiya (IWC) balina ovunun qadağan edilməsi və balinaların qorunması üçün bir çox qanun və qaydalar tətbiq edir. Bu təşkilatın məqsədi balina növlərinin bərpası və ekosistemlərin qorunmasıdır. Eyni zamanda, balinaların habitatlarının qorunması üçün dəniz mühitlərində xüsusi qoruq sahələrinin yaradılması da həyata keçirilir. Bu qoruq sahələrində balinaların təbii yaşayış mühitlərinə müdaxilələr minimuma endirilir və onların təhlükəsizliyinə şərait yaradılır.

Bundan başqa, balinalara qarşı ən böyük təhdidlərdən biri gəmi yollarının sıxlığı və dəniz nəqliyyatı ilə bağlıdır. Gəmi qəzaları və balinalarla toqquşmalar çox ciddi təhlükələr yaradır. Bu problemlə bağlı beynəlxalq əməkdaşlıq və tədqiqatlar aparılaraq balina mühafizəsi üçün yeni texnologiyalar tətbiq edilir. Dəniz nəqliyyatını daha təhlükəsiz etmək məqsədilə müəyyən bölgələrdə gəmi hərəkətləri məhdudlaşdırılır və balinaların hərəkət yolları üzərində nəzarət artırılır. Eyni zamanda, balina sürətini ölçən və onları təhlükəsiz məkanlardan uzaqlaşdıran sonar texnologiyalarının istifadəsi də genişlənir.

İqlim dəyişikliyi balinaların həyatı üzərində mənfi təsir göstərir. Okeanların temperaturunun artması və qida resurslarının azalması balinaların miqrasiya marşrutlarını dəyişə bilər və onların qida mənbələrinə çatan yolları çətinləşdirə bilər. Bu məsələnin həlli üçün iqlim dəyişikliyinə qarşı qlobal mübarizə mühümdür və balinaların sağ qalması üçün bu tədbirlər çox vacibdir.

Həmçinin, plastik çirklənmə balinalar üçün ciddi təhdiddir. Balinalar yemək tapmaq məqsədilə plastiklə dolu su hövzələrinə girə bilərlər və bu onların sağlamlığına zərər verə bilər. Plastik tullantılar balinaların həzm sistemində qalıb orqanizmə ciddi ziyan vurur. Buna qarşı mübarizə üçün bir çox ölkələrdə plastik istifadəsinin azaldılması və təkrar emal sistemlərinin genişləndirilməsi istiqamətində proqramlar tətbiq olunur. Əlavə olaraq, balinaların təbii yaşadığı ərazilərdə ekosistemin qorunması və təbii resursların düzgün idarə olunması vacibdir.

Balina populyasiyasını qorumaq üçün bir sıra beynəlxalq qanunlar və təşəbbüslər mövcuddur. Məsələn, “CITES” (Beynəlxalq Ticarət Üzrə Nadir və Təhlükə Altında Olan Növlərin Qorunması Konvensiyası) balina növlərinin ticarətini qadağan edir. Bu, həm də balinaların qanunsuz ovlanmasına qarşı mübarizə aparır və onları daha güclü şəkildə qoruyur. Bununla yanaşı, dünya miqyasında balina qoruma təşəbbüslərinə dəstək verən qeyri-hökumət təşkilatları fəaliyyət göstərir. Onlar balinaların sağ qalması üçün təbiət mühafizəsi və təhsil sahəsində çoxsaylı layihələr həyata keçirirlər.

Balinaların qorunmasına dair təhsil və maarifləndirmə də mühüm rol oynayır. İnsanlar balinaların ekosistemdəki rolunu və onların qorunmasının əhəmiyyətini daha yaxşı başa düşdükcə bu mövzuda daha çox dəstək veriləcəkdir. Təbiətsevərlər, məktəblər və tədqiqatçılar arasında balinaların qorunması mövzusunda mütəmadi olaraq seminarlar, sərgilər və digər maarifləndirmə tədbirləri keçirilir. Bu cür təşəbbüslər insanları balinaların həyatına və onların ekosistemdəki əhəmiyyətinə daha yaxınlaşdırır.

Bütün bu tədbirlər balinaların təbiətdəki həyati rolunu qorumaq və gələcək nəsillərə sağlam bir dəniz ekosistemi təqdim etmək üçün çox vacibdir. Balinaların təbii həyat mühitində qalması, dəniz ekosistemlərinin davamlılığı və bioloji müxtəlifliyin qorunması baxımından əvəzsizdir. Bu məqsədlə dünyanın hər yerində balina mühafizəsi layihələri və qanunvericilik tədbirləri həyata keçirilir ki, bu da balinaların gələcəyini qorumaq üçün mühüm addımdır.