Buludlar necə yaranır?
Buludlar göy üzündə gördüyümüz ağ və boz rəngli görünüşə malik su damcıları və buz kristallarından ibarət olan təbiət hadisələridir. Onların yaranması və formalaşması prosesləri müxtəlif hava şəraitlərinə və atmosfer təzyiqinə bağlıdır. Bu yazıda buludların necə yarandığını, atmosferdəki proseslərin onların əmələ gəlməsinə necə təsir etdiyini və buludların müxtəlif növlərinin nəyi ifadə etdiyini izah edəcəyik. Buludların yaranma mexanizmləri, suyun buxarlanması, kondensasiya və digər atmosferik proseslərin qarşılıqlı təsirindən asılıdır. Bu təbii hadisə hava proqnozu və iqlim dəyişikliklərinin anlaşılıb proqnozlaşdırılmasında mühüm rol oynayır. Aşağıdakı başlıqlarda buludların yaranması və onların əhəmiyyəti barədə ətraflı məlumat verəcəyik.
Buludların yaranma prosesləri
Buludların yaranması suyun atmosferdəki hal dəyişmələri ilə bağlıdır. Suyun buxarlanması prosesində yer üzərindəki su mənbələrindən — dənizlər, göllər, çaylar və s. buxar yaranır. Bu buxar yüngül olduğundan havanın istiliyi ilə yuxarı qalxaraq soyuq təbəqələrə çatır. Soyuq təbəqələrə çatdıqda buxar kondensasiya olunaraq kiçik su damcılarına çevrilir. Bu damcılar atmosferdəki toz hissəciklərinə yapışaraq böyüyür və nəticədə buludlar formalaşır. Kondensasiya prosesinin effektivliyi havanın rütubətindən və təzyiqindən asılıdır. Həmçinin, havanın yüksəlməsi onun soyumasına və buxarın kondensasiya olmasına kömək edir. Bu proses atmosferdə yaranan müxtəlif təzyiq zonaları və küləklər tərəfindən dəstəklənir.
Buludların yaranmasında temperaturun rolu
Buludların yaranma prosesində temperaturun rolu çox mühümdür. Yerin səthinə yaxın olan isti hava kütlələri yüksələrək soyuq təbəqələrə çatdıqda onlar soyumağa başlayır. Soyuduqca havada olan su buxarı kiçik su damcılarına çevrilir. Bu proses kondensasiya adlanır və temperaturun aşağı düşməsi ilə daha sürətli baş verir. Əgər hava kütləsi yetərincə yüksəkdə soyuyarsa, su damcıları buz kristallarına çevrilə bilər. Buludun növü və görünüşü temperaturun necə dəyişdiyindən asılı olaraq fərqlənir. Daha soyuq şəraitdə cirrus buludları kimi incə və yüngül buludlar yaranır, isti şəraitdə isə kümülo-nimbus buludları kimi daha qalın və qatı buludlar əmələ gəlir.
Rütubət və təzyiqin bulud yaranmasında təsiri
Rütubət və atmosfer təzyiqi buludların yaranmasında böyük əhəmiyyət daşıyır. Havada nə qədər çox rütubət varsa, buludların yaranması o qədər asan olur. Yüksək rütubət şəraitində su buxarı atmosferdə daha çox mövcud olur və kondensasiya prosesi daha sürətli baş verir. Eyni zamanda, təzyiqin düşməsi də havanın soyumasına və su buxarının kondensasiya olunmasına səbəb olur. Təzyiq zonaları və rütubət dərəcələri bulud növlərinin formalaşmasına təsir edən mühüm faktorlardır. Aşağı təzyiq zonalarında, xüsusilə siklonlar zamanı havanın sürətlə yüksəlməsi nəticəsində qalın və böyük buludlar meydana gələ bilər.
Buludların müxtəlif növləri və onların yaranma şəraiti
Buludların müxtəlif növləri vardır və onların yaranması müəyyən hava şəraitinə bağlıdır. Kümülo-buludlar qalın, qatı və yığcam buludlar olaraq yüksək rütubət və güclü yüksəlmə şəraitində yaranır. Cirrus buludları isə daha incə və yüngül olaraq yüksək atmosfer təbəqələrində, aşağı temperatur şəraitində əmələ gəlir. Stratus buludları yerdən aşağıya doğru uzanan geniş və düz formalı buludlardır və onlar adətən sabit hava şəraitində, yüngül yağıntılarla yaranır. Buludların müxtəlifliyi hava proqnozu və iqlim müşahidələri üçün əhəmiyyətli məlumatlar təmin edir.
Buludların atmosferdəki rolu
Buludlar yalnızca vizual cazibə yaratmaqla qalmır, həm də atmosferin enerjisini idarə edir və iqlim sistemində mühüm rol oynayır. Onlar günəş şüalarının bir qismini əks etdirir və yer üzünü qızdıran enerjinin bir hissəsini saxlayır. Buludlar həm də yer səthindən yayılan istiliyi saxlayaraq yer üzərindəki temperaturun balansında mühüm təsirə malikdir. Yağış və qar kimi yağıntıların yaranmasında buludların rolu əvəzsizdir. Atmosferin rütubət dərəcəsini tənzimləmək, ekosistemlərə su təmin etmək və iqlim dəyişikliklərinin göstəricisi olmaq baxımından da buludlar önəmlidir.
