Dəri xərçənginin yaranmasının 6 səbəbi
Dəri xərçəngi dünyada ən çox yayılmış xərçəng növlərindən biridir. İnsanlar arasında yayılma dərəcəsi artmaqdadır və bu, bir çox faktorların təsirindən baş verir. Dəri xərçənginin qarşısının alınması və erkən mərhələdə diaqnoz qoyulması həyati əhəmiyyət kəsb edir. Bu yazıda dəri xərçənginin yaranmasına səbəb olan əsas faktorları müzakirə edəcəyik və insanların bu təhlükəli xəstəliyə qarşı necə müdafiə oluna biləcəyini izah edəcəyik.
1. Günəşin ultrabənövşəyi (UV) şüaları
Günəşin ultrabənövşəyi şüaları dəri xərçənginin ən yayılmış səbəblərindən biridir. UV şüalarının uzun müddət ərzində dəridə yığılması, dəridəki hüceyrələrin zədələnməsinə və xərçəng hüceyrələrinin yaranmasına gətirib çıxara bilər. Günəşdə çox vaxt keçirmək, xüsusilə də qoruyucu kremlərdən istifadə etməmək riski artırır. Günəşin ən güclü olduğu saatlarda, xüsusilə günorta vaxtlarında açıq havada olmaq təhlükəli hesab edilir. Bununla yanaşı, solarium kimi süni UV mənbələri də dəri xərçəngi riskini artırır. UV şüalarının təsirini azaltmaq üçün geniş spektrli günəş kremindən istifadə etmək, qoruyucu geyim geyinmək və günəş eynəyi taxmaq məsləhətdir.
2. İrsi faktorlar
İrsi faktorlar dəri xərçəngi riskini artıran digər əhəmiyyətli faktordur. Əgər ailənizdə dəri xərçəngi keçmişli biri varsa, sizin də bu xəstəliyə tutulma riskiniz yüksəkdir. Genetik mutasiyalar və dəri tipiniz bu riskə təsir edir. Məsələn, açıq dəri rənginə malik insanlar daha çox risk daşıyır. Ailədə melanom, bazal hüceyrəli karsinoma və ya skuamoz hüceyrəli karsinoma kimi dəri xərçəngi növləri olanlar müntəzəm olaraq dəri müayinəsindən keçməlidirlər. Erkən mərhələdə diaqnoz qoyulması müalicənin effektivliyini artırır.
3. Kimyəvi maddələrə məruz qalma
Müxtəlif kimyəvi maddələrə məruz qalma da dəri xərçəngi riskini artırır. İş yerlərində istifadə olunan bəzi kimyəvi maddələr, məsələn, arsenik, kömür qatranı və bəzi pestisidlər dəridə xərçəngə səbəb ola bilər. Kimyəvi maddələrlə işləyən insanlar müvafiq qoruyucu tədbirlər görməlidirlər. Dəriyə təmas edən kimyəvi maddələrin təsirini minimuma endirmək üçün qoruyucu əlcəklər, paltarlar və maskalar istifadə olunmalıdır. Kimyəvi maddələrlə təmasdan sonra dərini yaxşıca yumaq və təmizləmək də vacibdir.
4. İmmun sisteminin zəifliyi
Zəif immun sistemi dəri xərçənginin yaranma riskini artırır. İnsanların immun sistemi zəiflədikdə bədən xərçəng hüceyrələrinə qarşı daha zəif müdafiə edir. İmmun sistemi zəif olan insanlar, məsələn, orqan transplantasiyası keçirmiş və ya immunosupresiv dərmanlar qəbul edən şəxslər dəri xərçənginə daha çox meyllidir. Bu cür insanlar mütəmadi olaraq dermatoloqa müraciət etməli və dərilərini müayinə etdirməlidirlər. İmmun sistemini gücləndirmək üçün sağlam həyat tərzi, balanslı qidalanma və müntəzəm fiziki fəaliyyət vacibdir.
5. Viruslar və bakteriyalar
Bəzi viruslar və bakteriyalar dəri xərçənginin yaranmasında rol oynaya bilər. Məsələn, insan papillomavirusu (HPV) bəzi dəri xərçəngi növləri ilə əlaqələndirilir. HPV dəridə və selikli qişalarda infeksiyalara səbəb olur və bu, xərçəng hüceyrələrinin yaranmasına gətirib çıxara bilər. HPV-nin yayılmasının qarşısını almaq üçün peyvəndlər mövcuddur. Digər tərəfdən, müəyyən bakterial infeksiyalar da xroniki iltihaba səbəb olaraq dəri xərçəngi riskini artırır. İnfeksiyaların qarşısını almaq üçün gigiyenaya diqqət etmək və müvafiq tibbi yardıma müraciət etmək vacibdir.
6. Qocalma və dəri zədələnmələri
Yaşlanma prosesi də dəri xərçəngi riskini artıran amillərdəndir. İllər ərzində dəriyə yığılan zərərli təsirlər qocalma ilə birlikdə xərçəng hüceyrələrinin yaranmasına şərait yaradır. Dərinin təkrarən zədələnməsi, yanıqlar, kəsiklər və digər travmalar da xərçəng riskini artırır. Yaşlı insanların dəriləri daha nazik və həssas olur ki, bu da UV şüalarına və digər zərərli təsirlərə qarşı daha az müdafiə deməkdir. Dəri zədələnmələrindən qorunmaq üçün diqqətli olmaq və dərinin sağlamlığını qorumaq üçün lazımi tədbirlər görmək vacibdir.
