İnternet necə yarandı?

İnternet günümüzdə həyatımızın ayrılmaz bir hissəsinə çevrilmişdir. Əlaqə qurmaq, məlumat əldə etmək, alış-veriş etmək və hətta iş görmək kimi bir çox fəaliyyətlərimiz internet vasitəsilə həyata keçirilir. Lakin internetin necə yarandığını və bu günə qədər necə inkişaf etdiyini çox az adam bilir. Bu məqalədə internetin yaranması və inkişaf tarixi haqqında ətraflı məlumat verəcəyik.

ARPANET

İnternetin tarixi 1960-cı illərin əvvəllərinə dayanır. Bu dövrdə ABŞ Müdafiə Nazirliyinin tədqiqat layihəsi olan ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network) yaradıldı. ARPANET universitetlər və hərbi tədqiqat mərkəzləri arasında məlumat mübadiləsini asanlaşdırmaq məqsədi ilə yaradılmışdı. İlk ARPANET bağlantısı 1969-cu ildə Kaliforniya Universiteti və Stanford Tədqiqat İnstitutu arasında həyata keçirildi. Bu layihə internetin ilk təməl daşı hesab olunur və günümüzün internet texnologiyalarının inkişafına böyük təsir göstərmişdir.

TCP/IP protokolu və internetin genişlənməsi

1970-ci illərin sonunda ARPANET-in inkişafı üçün daha təsirli bir protokol tələb olundu və bu səbəbdən TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) protokolu yaradıldı. TCP/IP protokolu məlumatların internet üzərindən etibarlı və düzgün şəkildə ötürülməsini təmin edirdi. 1983-cü ildə ARPANET TCP/IP protokoluna keçid etdi və bu protokol dünya miqyasında standart olaraq qəbul olundu. Bu keçid internetin genişlənməsinə və daha çox cihazın bir-birinə bağlanmasına imkan verdi.

World Wide Web (WWW) və internetin populyarlaşması

1989-cu ildə CERN-də işləyən Tim Berners-Lee tərəfindən World Wide Web (WWW) konsepti yaradıldı. WWW internet üzərindən məlumatların paylaşılmasını və əldə edilməsini asanlaşdıran bir sistem idi. Bu sistem hipermətn (hypertext) bağlantıları vasitəsilə məlumatların bir-birinə bağlanmasını təmin edirdi. 1991-ci ildə ilk veb səhifə istifadəyə verildi və bu internetin geniş kütlələr arasında populyarlaşmasına səbəb oldu. WWW sayəsində internet daha interaktiv və istifadəçi dostu bir mühitə çevrildi.

İnternet brauzerlərinin inkişafı

1990-cı illərin əvvəllərində ilk internet brauzerləri yaradıldı. 1993-cü ildə Marc Andreessen və Eric Bina tərəfindən yaradılan Mosaic brauzeri geniş kütlələr tərəfindən istifadə olunan ilk brauzer idi. Mosaic istifadəçilərin internet üzərindən qrafikləri və mətnləri birlikdə görməsinə imkan verirdi. Daha sonra Netscape Navigator və Microsoft Internet Explorer kimi brauzerlər inkişaf etdirildi. Bu brauzerlər internetin istifadəsini daha asan və cəlbedici hala gətirdi.

Elektron ticarətin inkişafı

1990-cı illərin ortalarında internetin geniş yayılması ilə elektron ticarət (e-commerce) də sürətlə inkişaf etməyə başladı. 1994-cü ildə Amazon və 1995-ci ildə eBay kimi şirkətlər yaradıldı və internet üzərindən alış-veriş etmək mümkün oldu. Bu dövrdə onlayn bankçılıq və ödəmə sistemləri də inkişaf etdi. Elektron ticarət internetin iqtisadi gücünü artırdı və dünya miqyasında ticarət üsullarını dəyişdirdi.

Sosial medianın yüksəlişi

2000-ci illərin əvvəllərində sosial media platformaları yaranmağa başladı. 2004-cü ildə Facebook, 2006-cı ildə Twitter və daha sonra Instagram və LinkedIn kimi platformalar istifadəyə verildi. Sosial media insanların bir-biri ilə əlaqə saxlamasını, məlumat paylaşmasını və müxtəlif mövzular haqqında müzakirə aparmasını asanlaşdırdı. Sosial media platformaları internetin sosial və mədəni təsirini artırdı və insanların gündəlik həyatında mühüm rol oynamağa başladı.

Mobil internet və smartfonlar

2000-ci illərin sonlarında mobil internetin inkişafı və smartfonların geniş yayılması ilə internet istifadəsi yeni bir səviyyəyə çatdı. 2007-ci ildə iPhone-un təqdim edilməsi ilə smartfonlar populyarlaşdı və insanlar hər yerdən internetə qoşula bildi. Mobil internet insanların internetə daha rahat və sürətli bir şəkildə qoşulmasına imkan verdi. Bu internetin hər kəs üçün daha əlçatan olmasını təmin etdi və internet istifadəçilərinin sayını əhəmiyyətli dərəcədə artırdı.

Bulud texnologiyası və internet xidmətləri

Son illərdə bulud texnologiyası (cloud computing) və internet xidmətləri sürətlə inkişaf etdi. Bulud texnologiyası məlumatların və tətbiqlərin internet üzərindən saxlanmasını və istifadəsini təmin edir. Bu texnologiya şirkətlərə və fərdlərə daha etibarlı, iqtisadi və çevik bir xidmət təmin edir. Google Drive, Dropbox və Amazon Web Services (AWS) kimi bulud xidmətləri məlumatların saxlanması və idarə olunmasını daha asan və təhlükəsiz hala gətirdi.

Gələcəkdə internetin inkişafı

İnternetin gələcəyi haqqında müxtəlif proqnozlar və nəzəriyyələr mövcuddur. Süni intellekt (AI), nesnelerin interneti (IoT), 5G texnologiyası və kvant kompüterlər kimi yeni texnologiyalar internetin inkişafına və transformasiyasına təsir edəcək. Bu texnologiyalar internetin sürətini, etibarlılığını və istifadəsini daha da artıracaq. Gələcəkdə internet daha çox sahədə tətbiq ediləcək və insan həyatının hər aspektində daha mühüm bir rol oynayacaq.

Nəticə

İnternetin yaranması və inkişafı müasir dünyanın ən əhəmiyyətli texnoloji hadisələrindən biridir. İlk ARPANET bağlantısından başlayaraq internet, məlumatların paylaşılması və əldə edilməsi üçün əvəzsiz bir vasitə halına gəldi. WWW, elektron ticarət, sosial media və mobil internet kimi inkişaflar internetin həyatımızda daha böyük bir yer tutmasına səbəb oldu. Gələcəkdə internetin inkişafı yeni texnologiyalarla birlikdə daha da sürətlə davam edəcək və həyatımıza daha çox təsir edəcək.