Kariyes nədir?
Kariyes diş çürüməsi olaraq da bilinən, dişlərin sərt toxumalarının zədələnməsi və məhv olması ilə nəticələnən bir diş xəstəliyidir. Bu vəziyyət diş səthində başlayır və zamanla dişin dərin qatlarına yayılaraq dişin içindəki canlı toxumaların iltihabına və ağrılı nəticələrə yol açır. Kariyesin əsas səbəbi ağızda qalan qida qalıqlarının, xüsusilə də şəkərin bakteriyalar tərəfindən parçalanması və nəticədə yaranan turşuların diş minasını zədələməsidir. Bu xəstəlik həm uşaqlar, həm də böyüklər arasında yayılıb və erkən mərhələlərdə aşkar edilərək müalicə edilmədikdə ciddi diş problemlərinə səbəb ola bilər. Kariyesin qarşısını almaq üçün düzgün ağız və diş baxımı, balanslı qidalanma və mütəmadi diş həkimi ziyarətləri böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Kariyesin əlamətləri və erkən diaqnozu
Kariyesin erkən mərhələlərində diş səthində ağ və ya qəhvəyi ləkələr şəklində əlamətlər ortaya çıxa bilər. Bu ləkələr diş minasının demineralizasiyası nəticəsində yaranır və vaxtında müalicə edilməzsə, çuxurlar meydana gələr. Diş ağrısı və həssaslıq da kariyesin əlamətlərindəndir. Şirin, isti və ya soyuq qidalara qarşı həssaslıq hissi kariyesin inkişaf etdiyini göstərə bilər. Əgər bu əlamətlərdən biri və ya bir neçəsi ilə qarşılaşırsınızsa, diş həkiminə müraciət etmək vacibdir. Erkən diaqnoz kariyesin dərinləşməsinin qarşısını almaq və dişin sağlamlığını qorumaq üçün əhəmiyyətlidir. Diş həkimləri kariyesin erkən mərhələlərini xüsusi alətlər və rentgen vasitəsilə asanlıqla aşkar edə bilərlər.
Kariyesin səbəbləri
Kariyesin əsas səbəbləri arasında pis ağız gigiyenası, şəkərli qidaların çoxluğu və diş minasının zəifliyi yer alır. Bakteriyalar ağızda qalan qida qalıqlarını parçalayaraq turşu əmələ gətirir. Bu turşu diş minasını zəiflədərək çürüklərin yaranmasına səbəb olur. Qidalanma vərdişləri də kariyesin yaranmasında mühüm rol oynayır. Şəkərli və turşulu içkilər, şirin qidalar kariyesin yaranma riskini artırır. Həmçinin, dişlərin quruluşu və yerləşməsi də kariyesin inkişafına təsir göstərir. Dişlərin arasında qalan qida qalıqları daha çox kariyesə səbəb olur. Genetik faktorlar da kariyesə meyllilikdə rol oynaya bilər.
Kariyesin profilaktikası
Kariyesin qarşısını almaq üçün bir sıra profilaktik tədbirlər mövcuddur. İlk növbədə, müntəzəm olaraq dişlərin fırçalanması və diş ipindən istifadə etmək vacibdir. Gündə iki dəfə, xüsusilə də yatmazdan əvvəl dişlərin fırçalanması kariyesin qarşısını almaq üçün əhəmiyyətlidir. Flüoridli diş məcunları diş minasını gücləndirir və kariyesin inkişafını azaldır. Sağlam qidalanma vərdişləri də kariyesin profilaktikasında vacibdir. Şəkərli və turşulu qidalardan çəkinmək, daha çox meyvə, tərəvəz və su istehlak etmək kariyesin qarşısını almağa kömək edir. Həmçinin, müntəzəm olaraq diş həkimi ziyarətləri kariyesin erkən mərhələdə aşkar edilməsi və müalicəsi üçün vacibdir.
Kariyesin müalicəsi
Kariyesin müalicəsi çürümənin mərhələsinə və dərinliyinə bağlı olaraq dəyişir. Erkən mərhələlərdə kariyes dişin fırçalanması və flüorid tətbiqi ilə müalicə edilə bilər. Daha dərin kariyes hallarında isə dolğu tətbiq edilir. Dolğu çürümüş diş hissəsinin çıxarılması və yerinə xüsusi bir materialın qoyulmasıdır. Əgər kariyes çox irəliləyibsə və dişin iç qatlarına çatıbsa, kanal müalicəsi lazım ola bilər. Kanal müalicəsi dişin içindəki zədələnmiş toxumanın çıxarılması və yerinə xüsusi bir dolğu materialının qoyulması ilə həyata keçirilir. Bəzi hallarda isə, kariyes çox irəliləyibsə və diş xilas edilə bilməzsə, dişin çıxarılması lazım gələ bilər.
Kariyesin fəsadları
Kariyes vaxtında müalicə edilməzsə, ciddi fəsadlara yol aça bilər. Dişin çürüməsi diş kökünün iltihabına və infeksiyasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət apse kimi ciddi ağrılara və hətta daha ciddi infeksiyalara yol aça bilər. Kariyes həmçinin diş itkisinin başlıca səbəblərindən biridir. Diş itkisi isə çeynəmə funksiyasını zədələyir və ağız sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Həmçinin, kariyes uşaqlarda və gənclərdə dişlərin düzgün inkişafına mane ola bilər. Kariyesin fəsadlarının qarşısını almaq üçün erkən diaqnoz və müalicə çox vacibdir.
Uşaqlarda kariyes
Uşaqlar kariyesə daha meylli qrupdadırlar. Onların dişləri daha zərif olduğu üçün kariyes daha sürətlə inkişaf edə bilər. Uşaqlarda kariyesin qarşısını almaq üçün onların ağız və diş gigiyenasına xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. Uşaqların dişlərini düzgün fırçalamalarını öyrətmək və şəkərli qidalardan çəkinmələrini təmin etmək kariyesin qarşısını almaqda vacibdir. Həmçinin, uşaqları mütəmadi olaraq diş həkiminə aparmaq və dişlərin müayinəsini təmin etmək kariyesin erkən mərhələdə aşkar edilərək müalicə edilməsinə kömək edər. Uşaqlarda kariyesin qarşısını almaq üçün flüorid tətbiqi və dişlərin laklanması kimi profilaktik tədbirlər də tətbiq edilə bilər.
