Kompyuter necə yarandı?
Kompyuter müasir dövrdə həyatımızın əvəzolunmaz bir hissəsinə çevrilmişdir. İnternetdən iş sahəsinə, təhsildən əyləncəyə qədər hər sahədə istifadə olunan bu cihazlar ilk dəfə necə yaranıb və bu günkü halına necə gəlib çatıb? Bu bloqda kompyuterin yaranma tarixindən başlayaraq onun inkişaf mərhələlərini və müasir dövrdəki rolunu araşdıracağıq.
Kompyuterlərin ilk addımları
Kompyuterin yaranmasının təməlində mexaniki hesablama maşınları dayanır. 17-ci əsrin əvvəllərində fransız riyaziyyatçı Blaise Pascal ilk mexaniki hesablama maşını olan “Pascaline”ni icad etdi. Bu cihaz sadə arifmetik əməliyyatları (toplama və çıxma) həyata keçirə bilirdi və bu hesablama tarixində mühüm bir addım idi.
Sonradan, 19-cu əsrdə Charles Babbage tərəfindən dizayn edilən “Analytical Engine” isə proqramlaşdırıla bilən ilk mexaniki kompyuter olaraq tanındı. Babbage’nin bu dizaynı müasir kompyuterlərin işləmə prinsiplərinə çox oxşayırdı, lakin texnoloji məhdudiyyətlər səbəbilə tam olaraq həyata keçirilə bilmədi.
Elektron kompyuterlərin yaranması
20-ci əsrin ortalarında elektron texnologiyalarının inkişafı ilə kompyuterlər daha mürəkkəb və güclü oldu. İlk elektron kompyuter kimi tanınan ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer) 1945-ci ildə ABŞ-da yaradıldı. ENIAC ikinci dünya müharibəsi dövründə artilleriya tablolarını hesablamaq üçün istifadə edilirdi və saniyədə 5 min əməliyyat yerinə yetirə bilirdi. Lakin, bu cihaz 167 kvadrat metr sahəni əhatə edirdi və böyük enerji sərfiyyatı tələb edirdi.
1951-ci ildə isə ilk kommersiya kompyuteri olan UNIVAC (Universal Automatic Computer) istehsal edildi. UNIVAC böyük şirkətlər və hökumət orqanları tərəfindən məlumatların emalında istifadə olunurdu. Bu kompyuter məlumatları maqnit lentlər üzərində saxlayaraq elektron kompyuterlər dövrünün başlanğıcını qoydu.
Mikroprosesorların inkişafı
1960-cı illərdə mikroelektronika sahəsində əldə edilən irəliləyişlər kompyuterlərin daha kiçik və əlçatan olmasına imkan yaratdı. 1971-ci ildə Intel tərəfindən ilk mikroprosesor olan Intel 4004 istehsal edildi. Bu kiçik çip bütün kompyuterin əsas əməliyyatlarını yerinə yetirə bilirdi və bu şəxsi kompyuterlərin yaranmasının əsasını qoydu.
1975-ci ildə isə Altair 8800 adlı ilk şəxsi kompyuter bazara çıxdı. Bu kompyuter öz vaxtı üçün çox sadə olsa da, kompyuter sənayesində inqilab yaratdı və Microsoft şirkətinin yaranmasına səbəb oldu. 1981-ci ildə IBM tərəfindən istehsal edilən IBM PC isə kompyuter tarixində yeni bir dövr açdı və şəxs kompyuterlərin geniş yayılmasına səbəb oldu.
İnternetin yaranması və kompyuterlərin şəbəkələşməsi
Kompyuter tarixində digər mühüm mərhələ internetin yaranması və kompyuterlərin şəbəkələşməsi idi. 1969-cu ildə ARPANET adlı ilk kompüter şəbəkəsi yaradıldı və bu müasir internetin təməlini qoydu. 1980-ci illərin sonlarında internetin geniş yayılması ilə kompyuterlər arasındakı əlaqə artdı və bu qlobal informasiya mübadiləsinin əsasını qoydu.
Müasir kompyuterlər
Kompyuterlərin inkişafı bu gün də davam edir. Laptolar, planşetlər və smartfonlar kimi portativ cihazlar kompyuterləri daha da əlçatan edib. Eyni zamanda, bulud texnologiyaları və süni intellektin inkişafı ilə kompyuterlər daha da ağıllı və güclü hala gəlib.
Nəticə
Kompyuterin yaranması insanlıq tarixində böyük bir dönüş nöqtəsi olmuşdur. İlk mexanik hesablama maşınlarından başlayaraq bugünkü güclü və portativ cihazlara qədər uzanan bu inkişaf tarixi texnologiyanın gücünü və insan yaradıcılığının sərhədsizliyini göstərir. Gələcəkdə kompyuterlərin hansı səviyyələrə çatacağını isə zaman göstərəcək.
