Oksigen necə yaranır?
Oksigen həyat üçün vacib bir elementdir və yer üzündəki həyat formalarının əksəriyyəti üçün nəfəs alma və enerji istehsalı üçün zəruridir. Ancaq oksigenin necə yaranması prosesi kompleks və maraqlı bir prosesdir. Bu yazıda oksigenin necə yaranması, onun mənbələri və onun əhəmiyyəti haqqında geniş məlumat verəcəyik.
Fotosintez prosesi
Fotosintez prosesi təbiətin ən möcüzəvi və həyati əhəmiyyətli proseslərindən biridir. Bu proses yer üzündə həyatın davamlılığı üçün vacib olan oksigenin yaranmasında həlledici rol oynayır. Fotosintez, əsasən, yaşıl bitkilər, yosunlar və bəzi bakteriyalar tərəfindən həyata keçirilir. Bu canlılar günəş işığını istifadə edərək atmosferdə mövcud olan karbon dioksidi və torpaqdan qəbul etdikləri suyu qlükozaya və oksigenə çevirirlər.
Fotosintezin baş verdiyi yer xloroplastlardır. Xloroplastlar bitkilərin hüceyrələrində yerləşir və bu orqanoidlər xlorofil adlı piqmenti ehtiva edir. Xlorofil günəş işığını udaraq bu enerjini fotosintez prosesində istifadə edir. Günəş işığı enerji mənbəyi kimi xidmət edir və bu enerji vasitəsilə su molekulları parçalanır, nəticədə oksigen sərbəst buraxılır. Oksigen molekulları bitkilər tərəfindən istifadəyə yaramır və yan məhsul olaraq atmosferə buraxılır. Bu prosesin nəticəsində yaranan oksigen atmosferin oksigenlə zənginləşməsinə və həyat üçün əlverişli mühitin yaranmasına kömək edir. Fotosintez sayəsində yer üzündəki atmosferdə oksigenin nisbəti stabil saxlanılır, bu da canlı orqanizmlərin normal həyat fəaliyyətini təmin edir.
Fotosintezin nəticəsində yaranan qlükoza isə bitkilər üçün enerji mənbəyi kimi istifadə edilir. Qlükoza bitkilərin böyüməsi, çoxalması və enerji istehsalı üçün vacibdir. Bitkilər öz enerjilərini qlükozanın parçalanması nəticəsində əldə edir və bu enerji müxtəlif həyati funksiyaların yerinə yetirilməsi üçün istifadə olunur. Fotosintez prosesi təkcə oksigenin yaranmasına deyil, həm də karbon dövriyyəsinə təsir göstərir. Karbon dioksid fotosintez vasitəsilə qlükozaya çevrilir, bu isə atmosferdə karbonun miqdarını azaldır. Beləliklə, fotosintez yer üzündəki həyatın əsaslarını təşkil edən bir prosesdir.
Dəniz ekosistemlərində oksigenin yaranması
Oksigenin böyük bir hissəsi dənizlərdəki fotosintetik orqanizmlərdən, xüsusən də fitoplanktonlardan gəlir. Bu mikroskopik orqanizmlər günəş işığını, suyu və karbon dioksidi istifadə edərək oksigen istehsal edir. Fitoplanktonlar yer üzündəki oksigenin təxminən 50%-ni istehsal edir. Bu dənizlərin qlobal oksigen dövriyyəsində nə qədər mühüm rol oynadığını göstərir.
Yeraltı oksigen mənbələri
Yeraltı oksigen mənbələri daha az məlumdur, lakin bəzi mikroorqanizmlər və bakteriyalar oksigen istehsal edir. Bu proseslər, adətən, anaerob mühitlərdə, yəni oksigensiz şəraitdə baş verir. Bu orqanizmlər müxtəlif kimyəvi reaksiyalar vasitəsilə oksigeni sərbəst buraxırlar. Məsələn, bəzi bakteriyalar nitratları azot və oksigenə parçalaya bilir.
Atmosferdə oksigenin rolu
Oksigen yerin atmosferində təxminən 21% təşkil edir və bu nisbət canlıların yaşaması üçün müvafiq şəraiti təmin edir. Atmosferdəki oksigenin sabit səviyyədə qalması üçün fotosintez prosesi davamlı olmalıdır. Bu səbəbdən, meşələrin qırılması və digər ətraf mühit problemləri oksigen dövriyyəsinə mənfi təsir göstərə bilər. Meşələrin qırılması fotosintez prosesini azaldaraq atmosferdəki oksigen səviyyəsinin azalmasına səbəb ola bilər.
Nəticə
Oksigenin yaranma prosesi mürəkkəb və təbiətin heyrətamiz bir tərəfidir. Bitkilərin, yosunların, fitoplanktonların və bəzi bakteriyaların həyata keçirdiyi fotosintez prosesi yer üzündəki oksigenin əsas mənbəyidir. Bu proseslər yer üzündəki həyatın varlığını təmin edir və atmosferin oksigenlə zəngin qalmasını təmin edir. Oksigenin yaranma mexanizmlərini anlamaq ətraf mühitin qorunması və davamlılığının təmin edilməsi üçün vacibdir.
Yerin oksigen dövriyyəsi və onun yaranması prosesi insanlığın diqqət etməli olduğu əsas məsələlərdən biridir. Oksigenin sabit səviyyədə qalması həyatın davamlılığı üçün kritikdir və bu səbəbdən ətraf mühitin qorunması və davamlılığını təmin etmək üçün təbii mühitin balansını qorumaq lazımdır.
