Piromaniya nədir?
Piromaniya alova qarşı patoloji bir cazibə və təkrar olaraq qəsdən alov yandırma meylidir. Bu psixi pozuntu fərdlərin alovdan güclü bir məmnuniyyət və həyəcan hissi alması ilə xarakterizə olunur. Piromanlar tez-tez alova baxmaqdan, onu idarə etməkdən və yayılmasını izləməkdən zövq alırlar. Bu davranış bir çox hallarda, sosial və hüquqi problemlərə səbəb olur. Piromaniya diaqnozu olan şəxslər adətən, hər hansı bir maddi mənfəət və ya zərər niyyəti olmadan, sadəcə emosional təzyiqi aradan qaldırmaq və ya həyəcan axtarışında olduqları üçün alov yandırırlar. Bu vəziyyət çox vaxt erkən yaşlarda başlayır və müalicə olunmazsa həyat boyu davam edə bilər. Piromaniya olan şəxslər, adətən, təkbaşına hərəkət edirlər və bu davranışlarını gizli saxlayırlar. Onlar, adətən, alov yandırdıqdan sonra yanğın hadisələrinə qoşulmaq və onu müşahidə etmək üçün hadisə yerinə qayıdırlar.
Piromaniyanın əlamətləri və diaqnozu
Piromaniyanın əsas əlamətləri arasında qəsdən və təkrar olaraq alov yandırmaq, alovdan əvvəl və sonra güclü emosional gərginlik hiss etmək və alov yandırdıqdan sonra böyük bir məmnuniyyət və ya yüngüllük hiss etmək daxildir. Bu şəxslər, adətən, alov yandırmağı planlaşdırır və bu fəaliyyəti həyata keçirmək üçün müəyyən hazırlıqlar görürlər. Piromaniya diaqnozu qoyulması üçün fərdin bu davranışının digər psixi pozuntular, maddə istifadəsi və ya hüquqi və ya iqtisadi mənfəət məqsədilə olmaması lazımdır. Psixiatrlar və psixoloqlar piromaniya diaqnozu qoymaq üçün ətraflı klinik müsahibələr və davranışın dəyərləndirilməsi üsullarından istifadə edirlər. Bu diaqnoz fərdin həyatına ciddi şəkildə təsir edən və ciddi sosial və hüquqi nəticələrə səbəb ola bilən bir vəziyyətdir.
Piromaniyanın səbəbləri
Piromaniyanın səbəbləri tam olaraq məlum deyil, lakin bir sıra amillərin bu vəziyyətin inkişafına təsir edə biləcəyi düşünülür. Genetik meyllər, uşaqlıqda yaşanan travmalar, ailə problemləri və digər psixi pozuntuların piromaniyanın yaranmasında rol oynaya biləcəyi ehtimal olunur. Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, piromaniyanın inkişafında neyrobioloji faktorlar, məsələn, beyin kimyasında dəyişikliklər və impuls nəzarəti pozuntuları mühüm rol oynaya bilər. Psixososial faktorlar da bu vəziyyətin inkişafına təsir edə bilər. Uşaqlıqda yaşanan ciddi travmalar və ya ailə daxili zorakılıq piromaniya riskini artıran amillərdən biridir. Piromanlar tez-tez digər psixi pozuntular, məsələn, antisosial şəxsiyyət pozuntusu və ya diqqət əskikliyi hiperaktivlik pozuntusu ilə də qarşılaşırlar.
Piromaniyanın müalicəsi
Piromaniyanın müalicəsi mürəkkəb və uzun müddət tələb edə bilər. Müalicə üsulları, adətən, psixoterapiya və farmakoterapiyanın birləşməsindən ibarətdir. Koqnitiv-davranış terapiyası (KDT), piromaniyanın müalicəsində ən təsirli üsullardan biridir. Bu terapiya fərdin düşüncə və davranış nümunələrini dəyişdirməyə yönəlir və impuls nəzarətini artırmağa kömək edir. Dərman müalicəsi də bəzi hallarda istifadə edilə bilər. Antidepresanlar və ya digər psixi dərmanlar fərdin emosional vəziyyətini və impuls nəzarətini yaxşılaşdırmaq üçün təyin edilə bilər. Müalicənin uğurlu olması üçün fərdin müalicə prosesində tam iştirak etməsi və ailə üzvlərinin dəstəyinin olması vacibdir. Ailə terapiyası və qrup terapiyası piromaniya ilə mübarizədə faydalı ola bilər.
Piromaniya ilə mübarizə üsulları
Piromaniya ilə mübarizə aparmaq üçün fərdlər və onların yaxınları müxtəlif dəstək və müalicə üsullarından istifadə edə bilərlər. Ailə üzvləri və dostlar fərdlərin müalicə prosesində tam iştirak etməsi və terapiya sessiyalarına davamlı olaraq qatılmaları üçün dəstək olmalıdırlar. Təlimatlı özünü idarəetmə proqramları və dəstək qrupları piromaniya ilə mübarizədə faydalı ola bilər. Bu qruplar fərdlərə oxşar problemlərlə üzləşən insanlarla təcrübə mübadiləsi etmək və emosional dəstək almaq imkanı verir. Sosial xidmətlər və məsləhət xidmətləri də piromaniya ilə mübarizədə əhəmiyyətli rol oynaya bilər. Bu xidmətlər fərdlərin sosial və hüquqi problemlərinin həllində kömək edə bilər.
