Piylənmə niyə baş verir?

Piylənmə müasir dövrün ən böyük sağlamlıq problemlərindən biri olaraq qəbul edilir. Bu hal orqanizmdə artıq yağ toxumalarının toplanması nəticəsində yaranır və bədən çəkisinin normaldan artıq olmasına səbəb olur. Piylənmənin əsas səbəbi alınan enerji miqdarı ilə sərf edilən enerji arasındakı tarazlığın pozulmasıdır. Lakin bunun arxasında duran faktorlar çoxşaxəli və mürəkkəbdir. Genetik faktorlar, həyat tərzi, qidalanma vərdişləri və hormonlarla bağlı dəyişikliklər piylənmənin yaranmasında əsas rol oynayır. Piylənmə sadəcə fiziki xarici görünüşə təsir etmir, eyni zamanda ürək-damar xəstəlikləri, şəkərli diabet və digər ciddi sağlamlıq problemlərinə də yol açır. Bəs piylənmə niyə baş verir və bunun səbəbləri nədir? Bu məqalədə bu suallara cavab tapmağa çalışacağıq.

1. Hərəkətsiz həyat tərzi

Piylənmənin əsas səbəblərindən biri müasir həyatın gətirdiyi hərəkətsizlikdir. Texnoloji inkişaflar insanların fiziki aktivliklərini məhdudlaşdırır. Masa arxasında işlər, uzun müddət oturaq vəziyyətdə qalma və aktiv həyat tərzindən uzaq qalmaq enerji sərfini azaldır, bu isə orqanizmin aldığı kaloriləri yandırmamasına səbəb olur. Hərəkətsizlik bədənə zərərli təsir göstərərək maddələr mübadiləsini yavaşladır və yağların yığılmasına şərait yaradır. Bundan başqa nəqliyyat vasitələrindən daha çox istifadə edilməsi və gəzinti kimi sadə hərəkətlərin azaldılması da piylənməyə təsir göstərən amillərdəndir. Bu səbəbdən piylənmənin qarşısını almaq üçün hərəkətli həyat tərzinin mənimsənilməsi mühüm rol oynayır.

2. Yüksək kalorili qidalanma

Gündəlik qidalanma rejimində alınan yüksək kalorili qidalar piylənməyə səbəb olan ən əsas amillərdən biridir. Şəkərli içkilər, fast food məhsulları və hazır yeməklərin tərkibində yüksək miqdarda yağ və şəkər var. Bu qidalar bədəndə artıq enerji toplanmasına və yağların sürətlə yığılmasına şərait yaradır. Yüksək kalorili qidaların tərkibindəki maddələr, həm də aclıq hissini tez bir zamanda təmin edir, amma bu uzun müddət toxluq hissi yaratmadığı üçün insan daha çox qida qəbul etməyə davam edir. Bununla yanaşı, qeyri-sağlam qidalanma nəticəsində orqanizmin maddələr mübadiləsi yavaşlayır və bu da piylənməni artırır.

3. Genetik faktorlar

Piylənmənin səbəblərindən biri də genetik meyillilikdir. Araşdırmalar göstərir ki, bəzi insanlarda piylənməyə meyillilik doğuşdan mövcuddur. Genlər maddələr mübadiləsini, bədən yağlarının paylanmasını və iştahanı tənzimləyir. Bu səbəbdən bəzi insanlar genetik olaraq piylənməyə daha çox meyilli ola bilirlər. Ancaq genetik faktorların təsirinə baxmayaraq həyat tərzi və qidalanma vərdişləri də piylənmənin yaranmasına mühüm təsir göstərir. Genetik faktorlar yalnız müəyyən bir risk səviyyəsi yaratsa da, bu riskin qarşısını almaq üçün aktiv həyat tərzi və düzgün qidalanma çox vacibdir.

4. Hormonal dəyişikliklər

Piylənmənin digər bir səbəbi hormonlarla bağlı problemlərdir. Bədəndə hormonlar enerji sərfi və yağ yığılmasını tənzimləyən əsas mexanizmlərdən biridir. İnsulin, leptin və ghrelin kimi hormonların balanssızlığı piylənməyə səbəb ola bilər. Məsələn, insulin müqaviməti olan insanlarda qanda şəkərin yığılması artır və bu yağ hüceyrələrinin artmasına gətirib çıxarır. Leptin isə aclıq və toxluq hissini tənzimləyir. Leptin çatışmazlığı olan şəxslər isə toxluq hiss etmədikləri üçün davamlı olaraq qida qəbul edirlər. Hormonal dəyişikliklər, xüsusilə qadınlarda menopauza dövründə və ya digər endokrin problemlər zamanı daha da güclənə bilər.

5. Psixoloji amillər

Emosional yemək adlandırılan davranış piylənmənin səbəblərindən biri kimi qəbul edilir. Stress, depressiya, narahatlıq kimi psixoloji amillər insanlarda artıq qida qəbul etməyə səbəb ola bilər. İnsanlar stressli və ya kədərli olduqlarında, xüsusilə yüksək kalorili və zərərli qidalara üstünlük verirlər. Bu vəziyyət piylənmənin artmasına səbəb olur. Psixoloji balansın pozulması və emosional vəziyyətin təsiri altında olan insanlarda piylənmənin qarşısını almaq üçün psixoloji dəstək və stress idarəetmə metodlarının tətbiqi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

6. Yuxu çatışmazlığı

Yetərsiz yuxu piylənmənin artmasına səbəb ola bilən əsas amillərdən biridir. Yuxu zamanı bədən enerji yığır, maddələr mübadiləsini tənzimləyir və hüceyrə bərpasını həyata keçirir. Yuxu çatışmazlığı hormonların balansını pozur və aclıq hissini tənzimləyən leptin hormonunun azalmasına səbəb olur. Nəticədə, insan daha çox aclıq hiss edir və bu da daha çox qida qəbul etməyə gətirib çıxarır. Eyni zamanda, yuxu çatışmazlığı zamanı orqanizmin enerji səviyyəsi aşağı düşdüyü üçün insanlar fiziki aktivlikdən uzaqlaşır və bu da piylənməni gücləndirir.

7. Hamiləlik və doğum sonrası dövr

Hamiləlik zamanı qadınların bədənində hormonal dəyişikliklər baş verir və bədən çəkisi artmağa başlayır. Doğumdan sonra isə bu çəkinin geri atılması çox vaxt çətin olur. Xüsusilə, hamiləlik zamanı alınan kalorili qidalar və hərəkətsizlik nəticəsində qadınların çəkisi qalıcı olaraq arta bilər. Bu dövrdə düzgün qidalanma və fiziki aktivliyin qorunması vacibdir. Hamiləlik və doğum sonrası dövr piylənmənin ən çox yayıldığı dövrlərdən biri kimi tanınır. Buna görə də, bu dövrdə çəkiyə nəzarət etmək və sağlam həyat tərzini qorumaq mühümdür.

8. Ətraf mühit faktorları

Müasir cəmiyyətin formalaşdırdığı ətraf mühit də piylənmənin yaranmasında mühüm rol oynayır. Reklamlarda yüksək kalorili və qeyri-sağlam qidaların geniş yayılması, restoran və fast-food mədəniyyətinin artması insanları qeyri-sağlam qidalanmaya yönləndirir. Şəhər həyatının hərəkətsizliyi, park və ya idman meydançalarının azlığı da insanları daha az fiziki aktivliyə məcbur edir. Ətraf mühit faktorlarının təsiri altında insanlar qeyri-sağlam qidalanmağa və hərəkətsiz həyat tərzi sürməyə daha çox meyilli olurlar. Bu isə piylənmənin yaranma riskini artırır.

9. Yaşlanma

Yaşlandıqca bədənimizin maddələr mübadiləsi yavaşlayır və bu piylənmənin yaranma riskini artırır. Həmçinin, yaş artdıqca bədəndəki əzələ kütləsi azalır və yağ toxuması daha çox olur. Yaşlanma dövründə insanlar fiziki aktivliklərini azaltmağa meyilli olur, bu isə piylənmənin güclənməsinə gətirib çıxarır. Yaş artdıqca bədənin enerji ehtiyacı azalır, lakin insanlar bu dəyişikliklərə uyğun qidalanma rejimini dəyişdirmədikdə piylənmə qaçınılmaz olur. Yaşla bağlı piylənmənin qarşısını almaq üçün balanslı qidalanma və hərəkətli həyat tərzi vacibdir.

10. Dərman istifadəsi

Bəzi dərman preparatlarının yan təsiri olaraq piylənmə meydana gələ bilər. Xüsusilə, antidepresanlar, steroidlər və bəzi diabet dərmanları bədənin maddələr mübadiləsini yavaşladaraq piylənməyə səbəb ola bilər. Dərmanlar bədəndə su və yağ yığılmasını artıraraq çəki artımına gətirib çıxara bilər. Bu cür dərmanlardan istifadə edən insanlar bədən çəkilərini nəzarətdə saxlamaq üçün daha diqqətli olmalıdırlar. Həkim məsləhəti ilə balanslı qidalanma və fiziki aktivliyin artırılması dərmanların yan təsirlərinin idarə olunmasında vacib rol oynayır. Eyni zamanda, müvafiq qidalanma planı və dərman dozasının düzgün tənzimlənməsi piylənmənin qarşısını almaq üçün əhəmiyyətlidir.