Psixoloji travmalar nələrlə nəticələnə bilir?
Psixoloji travmalar insan həyatında dərin izlər buraxa bilən ciddi təsirlər yaradır. Bu travmalar adətən şəxsən yaşanmış travmatik hadisələr nəticəsində yaranır, məsələn, qəza, təcavüz, müharibə və ya ailə içi zorakılıq. Travmaların təsiri hər bir fərddə fərqli ola bilər və zamanla müxtəlif simptomlarla özünü göstərə bilər. Psixoloji travma nəticəsində yaranan problemlər dərhal aşkar olunmaya bilər, bəzən illərlə gizli qala və insanın həyatına dərin təsir edə bilər. Travmaların nəticələri isə emosional, sosial və fiziki sahələrdə özünü göstərə bilər. Bu yazıda psixoloji travmaların nə kimi nəticələrə səbəb ola biləcəyinə diqqət yetirəcəyik.
1. Emosional çöküş və depressiya
Psixoloji travma yaşayan insanlar çox vaxt emosional çöküş keçirirlər. Travmanın təsiri ilə insanlar özlərini boşluqda hiss edə, mənasızlıq və ümidsizlik yaşayırlar. Depressiya belə travmaların ən çox rast gəlinən nəticələrindən biridir. Travmanın yaratdığı ağrı və iztirab insanın emosional tarazlığını poza, nəticədə dərin depresiya və özünəqapanma ilə nəticələnə bilər. Bu emosional problemlər isə gündəlik həyatın keyfiyyətinə, sosial münasibətlərə və iş fəaliyyətinə ciddi təsir edə bilər. Depresiya, həmçinin intihara meyillilik kimi riskləri də artırır və insanı daha ağır psixoloji vəziyyətə salır.
2. Post-travmatik stress pozulması (PTSD)
Travmaların digər bir ciddi nəticəsi post-travmatik stress pozulmasıdır (PTSD). Bu pozulma travmatik hadisədən sonra yaranan psixoloji reaksiya olaraq insanın həyatında davamlı narahatlıq və qorxu yaradır. PTSD ilə yaşayan şəxslər keçmiş travmatik hadisələri təkrarən yaşayırmış kimi hiss edirlər və bu onların həyatına mənfi təsir edir. Yuxusuzluq, kabuslar və stress dolu anlar bu vəziyyətin əsas simptomlarındandır. PTSD insanın iş fəaliyyətini, ailə münasibətlərini və ümumiyyətlə sosial həyatını pozaraq ona güclü psixoloji zərbə vurur. Bu sindromun müalicəsi üçün peşəkar psixoloji dəstək tələb olunur.
3. Fobiyalar və qorxu halları
Psixoloji travma nəticəsində fobiyaların yaranması geniş yayılmışdır. Məsələn, qəza və ya zorakılıq kimi hadisələrdən sonra insan müəyyən obyektlərdən və ya situasiyalardan qorxmağa başlayır. Travmanın təsiri altında formalaşan bu qorxular gündəlik həyatı çətinləşdirə və insanın fəaliyyət sahələrini məhdudlaşdıra bilər. Məsələn, təyyarə qəzası keçirmiş insan yenidən təyyarəyə minməkdən qorxur və fobiya formalaşdırır. Fobiyalar insanın cəmiyyətdə normal həyatını davam etdirməsinə mane olur və onların müalicəsi üçün psixoterapiya vacibdir.
4. Sosial təcrid və təklik hissi
Travma nəticəsində insanlar çox vaxt özlərini sosial olaraq təcrid edirlər. Bu şəxslər başqaları ilə münasibət qurmaqda çətinlik çəkir, cəmiyyətin bir hissəsi olmaqdan uzaqlaşır və təklik hissi yaşayırlar. Sosial təcrid, xüsusilə də yaxın münasibətlərdə ciddi problemlərə səbəb olur. İnsanlar yaxınları ilə əlaqələrini qırır və özlərinə qapanırlar. Bu vəziyyət isə onların daha da tək qalmasına və emosional olaraq daha çox əziyyət çəkməsinə gətirib çıxarır. Sosial təcrid uzun müddət davam etdikdə ciddi psixoloji xəstəliklərə yol açır və psixoloji dəstək tələb edir.
5. Aqressiv davranış və hirs partlayışları
Bəzi insanlar travmadan sonra aqressiv davranışlar göstərməyə başlayırlar. Bu travmatik hadisələrə qarşı emosional reaksiyanın bir nəticəsi olaraq meydana gələ bilər. Travmatik təcrübələr bəzən insanlarda hirs partlayışlarına və idarəolunmaz davranışlara səbəb olur. Bu aqressiv davranışlar təkcə şəxsi həyatını deyil, eyni zamanda ailə və iş münasibətlərini də pozur. Aqressiya, həm də insanın özünə qarşı yönəldilmiş ola bilər və bu zaman özünə zərər vermə halları müşahidə edilə bilər. Travmanın səbəb olduğu aqressiv davranışların idarə olunması üçün psixoloji müdaxilə vacibdir.
6. İnam itkisi və özünə güvən problemləri
Travma keçirən şəxslərdə çox vaxt özünə və başqalarına inam itkisi baş verir. Bu şəxslər həyatlarına davam etmək üçün motivasiyadan məhrum olurlar və öz bacarıqlarına güvənmirlər. Travma insanın öz dəyərini və özünə olan inamını ciddi şəkildə azalda bilər. Nəticədə, bu şəxslər gündəlik fəaliyyətlərini yerinə yetirərkən çətinlik çəkirlər və özlərini kifayət qədər yaxşı hiss etmirlər. İnam itkisi insanın sosial həyatını da poza bilər, çünki başqalarına güvənməkdə çətinlik çəkir və yeni münasibətlər qurmaqda tərəddüd edir. Bu problemin həlli üçün uzunmüddətli psixoloji dəstək tələb olunur.
7. Fiziki sağlamlıq problemləri
Psixoloji travma yalnız psixoloji təsirlərlə məhdudlaşmır, eyni zamanda fiziki sağlamlığa da ciddi təsir edə bilər. Travmanın yaratdığı stress və narahatlıq uzun müddət davam etdikdə bədəndə fiziki problemlərə səbəb olur. Məsələn, yuxusuzluq, baş ağrıları, ürək-damar xəstəlikləri və həzm problemləri psixoloji travmanın fiziki nəticələri olaraq ortaya çıxa bilər. Bu vəziyyət, həmçinin insanın immun sistemini zəiflədir və xəstəliklərə qarşı müqaviməti azaldır. Fiziki sağlamlıq problemləri travmanın ciddiliyini göstərən vacib bir əlamətdir və bu problemlər üçün həm psixoloji, həm də tibbi müdaxilə vacibdir.
8. Uşaq və yeniyetmələrdə travmanın təsirləri
Uşaq və yeniyetmələrdə psixoloji travma daha ağır nəticələrə səbəb ola bilər. Travmatik hadisələr uşaqların psixoloji inkişafını pozur və onların gələcək həyatlarına dərin təsir edir. Məsələn, zorakılıq və ya ailə problemləri yaşayan uşaqlar gələcəkdə sosial münasibətlərdə problemlər yaşaya bilər və davranış pozuntuları inkişaf etdirə bilər. Bu uşaqların akademik göstəriciləri də travmanın təsiri altında zəifləyir və diqqət problemləri yaranır. Uşaq və yeniyetmələrin travma ilə baş etməsi üçün ailə dəstəyi və peşəkar psixoloji yardıma ehtiyac var.
9. Maddə asılılığı riski
Psixoloji travma keçirmiş insanlar çox vaxt ağrı və streslə baş etmək üçün maddələrə yönələ bilirlər. Alkoqol və ya narkotik maddələr bu şəxslərə müvəqqəti olaraq rahatlıq verir, amma nəticədə asılılıq yaradır. Maddə asılılığı isə daha ciddi psixoloji və fiziki problemlərə yol açır. Travma nəticəsində maddə istifadəsi insanların həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə pisləşdirir və onların sosial və peşəkar həyatlarını məhv edir. Bu hallarda, həm travmanın, həm də asılılığın müalicəsi üçün peşəkar dəstək vacibdir.
10. Həyat məqsədlərinin itirilməsi
Psixoloji travma yaşayan insanlar çox vaxt həyat məqsədlərini itirirlər. Travmatik hadisələr onların gələcək planlarını və arzularını mənasızlaşdırır və motivasiyalarını azaldır. Həyat məqsədlərinin itirilməsi insanın fəaliyyətini dayandırmasına və passiv bir həyat tərzi sürməsinə səbəb olur. Bu vəziyyət emosional çöküş və ümumi həyat keyfiyyətinin azalması ilə nəticələnir. Travmanın bu cür təsirləri ilə baş etmək üçün motivasiya və psixoloji dəstək vacibdir.
