Qızdırmanın yaranma səbəbləri nələr ola bilər?
Qızdırma bədənin istiliyinin normadan yüksəlməsi olaraq tanınır və çox zaman bədənin infeksiyaya qarşı verdiyi cavab olaraq meydana çıxır. Bədənin normal temperaturu 36-37 dərəcə Selsi arasında dəyişir. Qızdırma bədən istiliyinin 38 dərəcə və ya daha yüksək olması olaraq təyin edilir. Bu vəziyyət müxtəlif səbəblərdən yaranır və hər yaş qrupunda görülə bilər. Qızdırma adətən, mikroorqanizmlərin, virusların, bakteriyaların və digər patogenlərin bədənə daxil olması nəticəsində meydana gəlir. Bəzən də qızdırma autoimmun xəstəliklər, allergik reaksiyalar, bəzi dərmanlar və peyvəndlər nəticəsində də yarana bilər. Qızdırmanın səbəblərini anlamaq düzgün müalicə və qayğı göstərmək üçün çox vacibdir. Aşağıda qızdırmanın yaranma səbəblərini daha ətraflı izah edəcəyik.
İnfeksiyalar və viruslar
Qızdırmanın ən yayılmış səbəblərindən biri infeksiyalardır. Viruslar, bakteriyalar, göbələklər və parazitlər bədəndə infeksiya yaratdıqda immun sistemi bu mikroorqanizmlərə qarşı mübarizə aparmaq üçün bədən temperaturunu artırır. Məsələn, qrip, soyuqdəymə və COVID-19 kimi viruslar qızdırma yaradan ümumi infeksiya mənbələridir. Bakterial infeksiyalar, məsələn, strep boğazı və sidik yolu infeksiyaları da qızdırmaya səbəb ola bilər. Bu mikroorqanizmlər bədəndə yayılarkən immun sistemi onları məhv etmək üçün sitokinlər adlanan maddələr ifraz edir ki, bu da bədən istiliyinin yüksəlməsinə səbəb olur. Bu səbəblə qızdırma infeksiya ilə mübarizədə bədənin təbii müdafiə mexanizmi kimi qiymətləndirilir.
Autoimmun xəstəliklər
Autoimmun xəstəliklər bədənin immun sisteminin öz toxumalarına hücum etməsi nəticəsində yaranır və bu da qızdırma ilə nəticələnə bilər. Bu tip xəstəliklərdə immun sistem bədənin normal hüceyrələrini yad olaraq qəbul edir və onlara qarşı mübarizə aparır. Lupus, revmatoid artrit və multisistem iltihablı xəstəliklər kimi autoimmun xəstəliklər qızdırma ilə müşayiət oluna bilər. Bu xəstəliklərdə bədənin müxtəlif sistemlərində iltihab yaranır və bu da bədən istiliyinin artmasına səbəb olur. Autoimmun xəstəliklərin diaqnozu və müalicəsi kompleksdir və qızdırma simptomları digər infeksiya və ya xəstəliklərlə qarışdırıla bilər, bu səbəblə dəqiq diaqnoz vacibdir.
Dərman və peyvənd reaksiyaları
Bəzi dərmanlar və peyvəndlər də qızdırma yarada bilər. Məsələn, antibiotiklər, antipsikotiklər və bəzi qrip dərmanları qızdırma yan təsiri yarada bilər. Peyvəndlər isə bədənin immun sisteminin reaksiyasını artıraraq qızdırma meydana gətirə bilər. Bu peyvəndin təsirli olduğunu və bədənin qorunma mexanizmini gücləndirdiyini göstərir. Peyvənddən sonra yaranan qızdırma adətən qısa müddətlidir və ciddi bir narahatlıq yaratmaz. Ancaq uzun müddət davam edən və ya yüksək səviyyədə qızdırma hallarında həkimə müraciət etmək vacibdir.
Allergik reaksiyalar
Allergik reaksiyalar bədənin müəyyən maddələrə qarşı həddindən artıq həssaslığı nəticəsində meydana gələ bilər və bu da qızdırma ilə nəticələnə bilər. Məsələn, qida allergiyaları, dərman allergiyaları və həşərat sancmaları qızdırma ilə müşayiət oluna bilər. Allergik reaksiyalar zamanı immun sistem histamin və digər kimyəvi maddələr ifraz edərək bədənin müxtəlif yerlərində iltihab yaradır. Bu proses bədən istiliyinin yüksəlməsinə və qızdırmaya səbəb ola bilər. Allergik reaksiyalar zamanı qızdırma ilə yanaşı, dəri səpkiləri, qaşınma, şişkinlik və nəfəs darlığı kimi digər simptomlar da müşahidə oluna bilər.
Hipertermik şəraitlər
Bədənin həddindən artıq istilikdə qalması nəticəsində hipertermik şəraitlər meydana gələ bilər ki, bu da qızdırmaya səbəb ola bilər. Məsələn, günəş vurması və ya isti hava şəraitində uzun müddət qalma bədənin istilik tənzimləmə mexanizmlərini poza bilər. Bu vəziyyətlərdə bədən istiliyi həddindən artıq yüksəlir və qızdırma meydana gəlir. Hipertermik şəraitlər zamanı bədənin su və elektrolit balansı pozula bilər, bu da daha ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Bu vəziyyətlərdə dərhal tibbi müdaxilə tələb olunur və bədəni sərin saxlamaq, bol su içmək və kölgədə dincəlmək vacibdir.
Bədənin müdafiə mexanizmi
Qızdırma bədənin müdafiə mexanizmi olaraq da qiymətləndirilə bilər. Bədən patogenlərə qarşı mübarizə apararkən istiliyini artırır ki, bu da patogenlərin yaşaması üçün əlverişsiz bir mühit yaradır. Qızdırma bədənin infeksiya ilə mübarizə aparmasına kömək edən leykositlərin (ağ qan hüceyrələrinin) fəaliyyətini də artırır. Bu mexanizm bədənin patogenlərdən daha tez qurtulmasını təmin edir. Lakin qızdırma çox yüksək olduğunda və ya uzun müddət davam etdiyində bədənə zərər verə bilər. Bu səbəblə qızdırma mülayim olduğu müddətcə bədənin təbii müdafiə mexanizmi olaraq qəbul edilir və ciddi hallarda isə mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır.
Nəticə
Qızdırma müxtəlif səbəblərdən yaranan və bədənin infeksiya və digər patogenlərə qarşı verdiyi təbii bir cavabdır. İnfeksiyalar, autoimmun xəstəliklər, dərman və peyvənd reaksiyaları, allergik reaksiyalar və hipertermik şəraitlər qızdırmanın başlıca səbəbləri arasında yer alır. Hər bir halda qızdırmanın səbəbini müəyyən etmək və uyğun müalicə tətbiq etmək vacibdir. Qızdırma hallarında mütləq tibbi yardım alınmalı və səbəblərini anlamaq üçün həkimə müraciət edilməlidir.