Tarixin ən məhşur sülh müqavilələri

Sülh müqavilələri tarixin hər dönəmində münaqişələrin həlli üçün vacib rol oynamışdır. Bu müqavilələr yalnız hərbi qarşıdurmaların sona çatmasını təmin etməklə qalmamış, həm də yeni siyasi və iqtisadi münasibətlərin qurulmasına şərait yaratmışdır. Sülh müqavilələrinin əhəmiyyəti xalqların və dövlətlərin taleyinə təsir etməsi ilə ölçülür. Bu yazıda tarixin ən məşhur və əhəmiyyətli sülh müqavilələrinə nəzər salacağıq. Hər bir müqavilə, imzalanma tarixi, şərtləri və nəticələri ilə birlikdə təqdim olunacaq.

Vestfalya Müqaviləsi (1648)

Vestfalya Müqaviləsi Avropa tarixinin ən əhəmiyyətli sülh müqavilələrindən biridir. 1648-ci ildə imzalanan bu müqavilə otuz illik müharibənin sona çatmasına səbəb oldu. Müqavilə Almaniyanın siyasi xəritəsini dəyişdirdi və dini qarşıdurmaları azaltmaq üçün yeni sərhədlər müəyyən etdi. Müqavilənin nəticəsi olaraq, Avropa dövlətləri arasında suverenlik anlayışı möhkəmləndi. Həmçinin, müqavilə Fransa və İsveçin gücünü artırdı, Müqəddəs Roma İmperiyasının isə zəifləməsinə səbəb oldu. Vestfalya Müqaviləsi modern diplomatiyanın və beynəlxalq hüququn təməlini qoydu və dövlətlər arasında balans siyasətinin əhəmiyyətini vurğuladı.

Utrext Müqaviləsi (1713)

Utrext Müqaviləsi 1713-cü ildə İspaniya Vərəsəlik Müharibəsini sona çatdıran sülh müqaviləsi olaraq tarixin səhifələrinə yazılmışdır. Bu müqavilə ilə Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və Niderland arasındakı qarşıdurmalar sona çatdı. Müqavilənin şərtlərinə görə, İspaniya Niderlandları Avstriyaya verildi və Böyük Britaniya Cəbəllütariq və Menorka adalarını aldı. Utrext Müqaviləsi Avropa dövlətləri arasında güc balansını yenidən qurdu və ticarət hüquqlarının qorunmasına dair yeni qaydalar müəyyən etdi. Müqavilə həmçinin, Şimali Amerika koloniyaları arasındakı münaqişələrin həllinə də təsir göstərdi.

Paris Müqaviləsi (1783)

Paris Müqaviləsi 1783-cü ildə Amerikanın müstəqillik müharibəsinin sona çatması ilə bağlı imzalanmış bir sülh müqaviləsidir. Bu müqavilə ilə Böyük Britaniya Amerika Birləşmiş Ştatlarının müstəqilliyini rəsmi olaraq tanıdı. Müqavilənin şərtlərinə görə, ABŞ-ın sərhədləri Missisipi çayına qədər genişləndi və balıqçılıq hüquqları qorundu. Paris Müqaviləsi yeni yaranmış Amerika dövlətinin beynəlxalq səviyyədə tanınmasını təmin etdi və ABŞ ilə Avropa dövlətləri arasında diplomatik əlaqələrin qurulmasına yol açdı. Bu müqavilə həm də, Amerikanın müstəqillik mücadiləsində qazandığı qələbənin təsdiqi oldu.

Vyana Konqresi (1815)

Vyana Konqresi Napoleon müharibələrinin sona çatmasından sonra Avropanın siyasi nizamını bərpa etmək məqsədi ilə 1815-ci ildə keçirilmişdir. Bu konqresdə Avropa dövlətləri arasında yeni sərhədlər müəyyən olundu və Fransa, Prussiya, Rusiya və Avstriya arasında güc balansı yenidən quruldu. Vyana Konqresi Avropada uzun müddətli sülh və stabilliyin təmin olunmasına yönəlmişdi. Konqres nəticəsində İsveçrə neytral dövlət kimi tanındı və kölə ticarəti qadağan olundu. Vyana Konqresi Avropada beynəlxalq münasibətlərin inkişafında və diplomatik əlaqələrin möhkəmlənməsində mühüm rol oynadı.

Versal Müqaviləsi (1919)

Versal Müqaviləsi Birinci Dünya Müharibəsinin sona çatması ilə bağlı 1919-cu ildə imzalanmış bir sülh müqaviləsidir. Bu müqavilə ilə Almaniya müharibədə məğlub ölkə olaraq ağır şərtlərlə üzləşdi. Almaniya böyük miqdarda təzminat ödəmək, hərbi gücünü məhdudlaşdırmaq və bəzi ərazilərini itirmək məcburiyyətində qaldı. Versal Müqaviləsi həm də Millətlər Cəmiyyətinin qurulmasına səbəb oldu, lakin müqavilənin ağır şərtləri gələcəkdə İkinci Dünya Müharibəsinin baş verməsinə səbəb olan amillərdən biri oldu. Versal Müqaviləsi beynəlxalq hüquq və diplomatiyada mühüm dəyişikliklərə yol açdı və müharibə sonrası dünya nizamının qurulmasına təsir göstərdi.

Potsdam Konfransı (1945)

Potsdam Konfransı İkinci Dünya Müharibəsinin sona çatması ilə bağlı 1945-ci ildə keçirilmiş bir konfransdır. Bu konfransda ABŞ, Böyük Britaniya və Sovet İttifaqının liderləri müharibə sonrası Almaniyanın bölünməsi və yenidən qurulması məsələlərini müzakirə etdilər. Konfransın nəticəsi olaraq, Almaniya dörd işğal zonasına bölündü və hərbi gücü məhdudlaşdırıldı. Potsdam Konfransı müharibə sonrası Avropa nizamının bərpasında və müttəfiq dövlətlər arasında əməkdaşlığın inkişafında mühüm rol oynadı. Həmçinin, konfransda Asiya bölgəsində müharibənin sona çatdırılması və Yaponiya ilə bağlı məsələlər də müzakirə edildi.

Camp David Sazişi (1978)

Camp David Sazişi 1978-ci ildə Misir və İsrail arasında imzalanmış bir sülh müqaviləsidir. Bu saziş ABŞ prezidenti Jimmy Carterin vasitəçiliyi ilə Camp David-də keçirilmiş görüşlər nəticəsində əldə edildi. Sazişin şərtlərinə görə, Misir İsraili rəsmi olaraq tanıdı və Sina yarımadasını geri aldı. Camp David Sazişi Yaxın Şərqdə sülh prosesinin başlanğıcı oldu və digər ərəb dövlətləri ilə İsrail arasında danışıqların aparılmasına təkan verdi. Bu saziş bölgədəki münaqişələrin həllinə və sabitliyin təmin olunmasına yönəlmiş mühüm bir addım oldu.

Dayton Sazişi (1995)

Dayton Sazişi 1995-ci ildə Bosniya və Herseqovina münaqişəsini sona çatdırmaq məqsədi ilə imzalanmış bir sülh müqaviləsidir. ABŞ-ın Dayton şəhərində keçirilən danışıqlar nəticəsində əldə edilən bu saziş Bosniya və Herseqovinada etnik qruplar arasında güc paylaşımını təmin etdi. Sazişin şərtlərinə görə, Bosniya və Herseqovina Federasiyası və Serb Respublikası yaradıldı. Dayton Sazişi Balkanlarda sülhün bərpasında və münaqişələrin həllində mühüm rol oynadı. Bu saziş bölgədəki sabitliyi təmin etmək və etnik qarşıdurmaları azaltmaq məqsədi ilə həyata keçirilmişdir.

Oslo Sazişləri (1993)

Oslo Sazişləri 1993-cü ildə İsrail və Fələstin arasında imzalanmış bir sülh müqaviləsidir. Bu sazişlər Norveçin Oslo şəhərində keçirilmiş gizli danışıqlar nəticəsində əldə edildi. Sazişin şərtlərinə görə, Fələstin Muxtariyyəti yaradıldı və İsrail, Qərb Şəriya və Qəzza zolağında bəzi ərazilərdən çəkildi. Oslo Sazişləri Yaxın Şərqdə sülh prosesinin inkişafında və iki dövlət həllinin reallaşmasında mühüm bir addım oldu. Bu sazişlər tərəflər arasında qarşılıqlı etimadın artırılmasına və münaqişələrin həllinə yönəlmişdi.

Paris İqlim Sazişi (2015)

Paris İqlim Sazişi 2015-ci ildə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə məqsədi ilə imzalanmış qlobal bir müqavilədir. Bu saziş Birləşmiş Millətlər Təşkilatının iqlim dəyişikliyi konfransında qəbul edildi. Sazişin əsas məqsədi qlobal temperatur artımını 2 dərəcə Selsi səviyyəsində məhdudlaşdırmaq və iqlim dəyişikliyinin təsirlərini azaltmaqdır. Paris İqlim Sazişi bütün dünya ölkələrinin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün görməli olduqları tədbirləri əks etdirən mühüm bir sənəddir. Bu saziş ölkələrin karbon emissiyalarını azaltmaq və təmiz enerji mənbələrinə keçid üçün konkret hədəflər müəyyən edir. Paris İqlim Sazişi iqlim dəyişikliyi ilə bağlı qlobal əməkdaşlığın gücləndirilməsində və dayanıqlı inkişafın təmin olunmasında mühüm rol oynayır. Bu saziş, həmçinin iqlim dəyişikliyinin təsirlərindən ən çox zərər çəkən ölkələrə maliyyə və texniki dəstək göstərməyi nəzərdə tutur.

Yaponiyanın Təhkim Edilməsi Sazişi (1951)

Yaponiyanın Təhkim Edilməsi Sazişi İkinci Dünya Müharibəsinin sona çatmasından sonra 1951-ci ildə San-Fransisko şəhərində imzalanmış bir sülh müqaviləsidir. Bu saziş Yaponiyanın müstəqilliyinin bərpasını və müharibə sonrası yenidən qurulmasını təmin etdi. Müqavilənin şərtlərinə görə, Yaponiya müharibə zamanı işğal etdiyi ərazilərdən çəkildi və hərbi gücünü məhdudlaşdırdı. Saziş Yaponiyanın beynəlxalq aləmdə yenidən tanınmasına və sülhsevər bir dövlət kimi inkişaf etməsinə şərait yaratdı. Yaponiyanın Təhkim Edilməsi Sazişi, həmçinin ABŞ və Yaponiya arasında möhkəm hərbi və iqtisadi əməkdaşlığın qurulmasına yol açdı.

Bazel Müqaviləsi (1499)

Bazel Müqaviləsi 1499-cu ildə İsveçrə Konfederasiyası ilə Müqəddəs Roma İmperiyası arasında imzalanmış bir sülh müqaviləsidir. Bu müqavilə ilə İsveçrə, Müqəddəs Roma İmperiyasından tam müstəqillik qazandı və suveren bir dövlət olaraq tanındı. Müqavilənin nəticəsi olaraq, İsveçrə Konfederasiyası öz daxili işlərində tam müstəqillik əldə etdi və beynəlxalq aləmdə öz mövqeyini möhkəmləndirdi. Bazel Müqaviləsi İsveçrənin neytral dövlət kimi inkişafında və Avropada uzun müddətli sülhün təmin olunmasında mühüm rol oynadı.