Xrom nədir?
Xrom kimyəvi simvolu Cr olan və Dövri Cədvəldə 24-cü element olaraq yerləşən bir metaldır. O gümüşü, parlaq və yüksək dərəcədə korroziyaya davamlı bir elementdir. Xrom təbiətdə əsasən xromit minerallarında mövcuddur və bu minerallar mədənçilik yolu ilə çıxarılır. Bu metalın ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti onun paslanmaya qarşı yüksək müqaviməti və sərtliyidir. Buna görə də, sənayedə geniş şəkildə istifadə olunur, xüsusən də paslanmayan poladların istehsalında və metal səthlərin örtülməsində. Xrom dekorativ əşyalar, alətlər və avtomobil parçalarının üzərində olan parlaq, güzgü kimi örtükləri ilə tanınır. Eyni zamanda, xrom boyalar və piqmentlərdə canlı rənglər əldə etmək üçün istifadə olunur. Kimyəvi proseslərdə də mühüm rol oynayan xrom insan sağlamlığı üçün vacib bir elementdir və qidalar vasitəsilə alına bilər. Xromun tərkibi və xüsusiyyətləri onu sənayenin bir çox sahələrində əvəzolunmaz edir.
Xromun fiziki və kimyəvi xüsusiyyətləri
Xromun fiziki və kimyəvi xüsusiyyətləri onun sənayedə və digər sahələrdə geniş istifadə edilməsinə imkan yaradır. Bu metal sərt və kövrəkdir, yüksək ərimə nöqtəsinə malikdir (1,907°C), bu da onun yüksək temperaturda belə stabilliyini təmin edir. Xrom oksidləşməyə və paslanmaya qarşı yüksək müqavimət göstərir, bu xüsusiyyət isə onun paslanmayan poladlarda və metal örtüklərdə istifadə edilməsinin əsas səbəbidir. Xrom kimyəvi cəhətdən aktivdir və bir çox turşularla reaksiya verə bilir, lakin hava və su ilə asanlıqla reaksiyaya girmir. Bu element, həmçinin yüksək sərtliyə malikdir və digər metallar ilə əridilərək onların mexaniki xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırmaq üçün istifadə olunur. Xromun kimyəvi xüsusiyyətləri arasında ən əhəmiyyətlisi onun müxtəlif oksidlər və birləşmələr əmələ gətirməsidir ki, bu da sənaye və kimya sahəsində geniş tətbiq sahəsi tapır.
Xromun sənayedə istifadə sahələri
Xrom sənayedə geniş istifadə olunur və xüsusilə paslanmayan poladların tərkibində mühüm bir rola malikdir. Poladın korroziyaya qarşı dayanıqlığını artıran xrom, həmçinin alətlərin, avadanlıqların və maşın hissələrinin örtülməsində istifadə edilir. Xromun parlaq və güzgü kimi səth örtüsü avtomobil, mebel və dekorativ əşyaların istehsalında əvəzolunmazdır. Aviasiya və kosmik sənayedə xrom alaşımları yüksək temperaturlara və korroziyaya qarşı müqaviməti sayəsində mühərrik hissələrində geniş istifadə edilir. Kimya sənayesində isə xrom müxtəlif katalizatorlar, boyalar və rəngləmə proseslərində istifadə edilir. Xrom, həmçinin elektrik və elektronik sahəsində də xüsusi ərintilər və komponentlərin istehsalında tətbiq olunur. Xromun sənayedə geniş istifadəsi onun mexaniki və kimyəvi xüsusiyyətlərinin mükəmməl birləşməsi ilə izah olunur.
Xromun sağlamlığa təsirləri
Xromun insan sağlamlığına həm faydaları, həm də zərərləri mövcuddur. Bu metalın formaları qida vasitəsilə qəbul edildikdə insan orqanizmi üçün faydalıdır və şəkər metabolizmasında vacib rol oynayır. Xrom insanın enerji istehsalında və qan şəkərinin tənzimlənməsində də mühüm əhəmiyyət daşıyır. Lakin, xromun yüksək dozada qəbulu və ya sənaye proseslərində yaranan xrom birləşmələri toksik ola bilər. Xüsusilə, altıvalentli xrom (Cr6+) zəhərlidir və nəfəs alındıqda və ya dəri ilə təmas etdikdə sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bu birləşmə xərçəng riskini artırır və nəfəs yolları üçün zərərli ola bilər. Buna görə də, xrom ilə işləyən işçilərin qoruyucu avadanlıq istifadə etməsi və təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət etməsi vacibdir.
Xrom və ekoloji təsirləri
Xromun ekoloji təsirləri, xüsusilə sənaye tullantıları və mədənçilik nəticəsində ətraf mühitə yayılan xrom birləşmələri ilə əlaqədardır. Altıvalentli xrom ətraf mühit üçün ciddi bir təhlükə yaradır, çünki o su mənbələrinə və torpağa düşdükdə ekosistemlərə zərər verə bilər. Bu maddə bitkilər, heyvanlar və insanlar üçün toksikdir və qida zəncirində yığılma ehtimalı var. Buna görə də, xromun tullantı sularına buraxılmasının qarşısını almaq və onu təmizləmək üçün xüsusi filtrasiya və təmizləmə texnologiyaları tətbiq olunur. Xromun ətraf mühitə mənfi təsirlərini minimuma endirmək üçün tullantıların düzgün idarə olunması və təkrar emal üsullarının tətbiqi vacibdir. Xromun ekoloji təsirləri və onun idarə olunması ətraf mühitin qorunması və davamlılıq baxımından mühüm bir mövzudur.
