Yetkinlik çağının davranışları
Yetkinlik dövrü uşaqlıqla böyüklük arasındakı körpüdür və bu dövr gənclərin fiziki, psixoloji və sosial olaraq böyük dəyişikliklər keçirdiyi bir mərhələdir. Yetkinlik dövründə gənclərin davranışlarında nəzərəçarpan dəyişikliklər müşahidə olunur və bu davranışlar onların ətraf mühitlə münasibətlərini, özlərini ifadə tərzlərini və şəxsiyyətlərinin inkişafını əks etdirir. Yetkinlik çağında meydana çıxan bu davranışlar böyüklər tərəfindən çox vaxt anlaşılmaz və problemli olaraq qiymətləndirilə bilər. Lakin bu mərhələ gənclərin şəxsiyyətlərini, dəyərlərini və həyat tərzlərini müəyyən etmələri baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Bu yazıda yetkinlik çağında görülən əsas davranış formalarını və onların səbəblərini araşdıracağıq.
1. Emosional dalğalanmalar
Yetkinlik dövründə hormonal dəyişikliklər gənclərin emosional vəziyyətinə böyük təsir göstərir. Bu yaş dövründəki gənclər tez-tez özlərini xoşbəxt, narahat, əsəbi və ya qəmgin hiss edə bilərlər. Emosional dalğalanmaların əsas səbəbi bədənin bioloji olaraq dəyişməsi və hormonların dəyişkənliyidir. Bu mərhələdə emosional stabilliyin olmaması gənclərin ailə və dostları ilə münasibətlərinə də təsir edə bilər. Belə hallarda gənclərin özlərini ifadə etmə yolları dəyişir və bu bəzən anlaşılmazlıqlara gətirib çıxara bilər. Valideynlər və müəllimlər bu dəyişiklikləri başa düşərək onlara daha dözümlü yanaşmalıdır. Gənclərə öz emosiyalarını idarə etmələri üçün dəstək olmaq onların davranışlarını düzgün yönləndirmək baxımından önəmlidir. Emosional dalğalanmaların çox vaxt müvəqqəti olduğunu və bu dövr keçdikcə stabilləşəcəyini anlamaq vacibdir.
2. Sosial qruplara marağın artması
Yetkinlik dövründə sosial əlaqələrə olan maraq xeyli artır. Bu dövrdə gənclər dost qrupları ilə daha sıx əlaqə qurmağa və öz şəxsiyyətlərini ifadə etməyə çalışırlar. Sosial qruplara marağın artması gənclərin fərdi müstəqillik əldə etməsi ilə əlaqədardır. Bu vəziyyət onların daha çox həmyaşıdları ilə vaxt keçirməyi üstün tutmasına səbəb ola bilər. Sosial qruplar vasitəsilə gənclər öz dəyərlərini, inanc sistemlərini və sosial normaları təyin etməyə çalışırlar. Bu dövrdə dost qrupları çox əhəmiyyətli rol oynayır və gənclərin dünyagörüşünün formalaşmasında əsas təsiredici faktorlardan biridir. Sosial qruplara qoşulmaqla gənclər özlərini daha rahat hiss edirlər və qəbul olunduqlarını düşünürlər. Lakin valideynlər gənclərin dost seçimi barədə diqqətli olmalı və onlara doğru istiqamət verməlidirlər.
3. Müstəqillik axtarışı
Yetkinlik dövründə gənclərin öz müstəqilliklərini əldə etmək istəkləri çox artır. Bu yaş mərhələsində valideynlərdən asılı olmadan qərar vermək və həyatlarını idarə etmək istəyirlər. Müstəqillik axtarışı gənclərin şəxsi dəyərlərini, inanclarını və istəklərini formalaşdırmaları ilə bağlıdır. Bu dövrdə gənclər tez-tez ailələri ilə fikir ayrılığı yaşaya bilərlər, çünki onlar artıq öz həyatlarına dair qərar vermək istəyirlər. Valideynlərin bu istəkləri anlaması və onlara sərbəstlik verməsi gənclərin daha güclü bir şəxsiyyət olaraq formalaşmasına kömək edir. Lakin sərbəstliyin dərəcəsi düzgün təyin edilməli və gənclər riskli davranışlardan uzaq tutulmalıdır. Müstəqillik axtarışı gənclərin sosial və şəxsiyyət inkişafına müsbət təsir göstərir.
4. Özünü tanıma prosesi
Yetkinlik dövrü gənclərin özlərini daha dərindən tanımağa çalışdığı bir mərhələdir. Bu dövrdə gənclər özlərini sual edərək şəxsiyyətlərini təyin etməyə çalışırlar. Onlar “Mən kiməm?” sualına cavab tapmaq üçün müxtəlif təcrübələrdən keçməyə başlayırlar. Özünü tanıma prosesi onların maraqlarını, güclü və zəif tərəflərini və gələcək məqsədlərini anlamağa kömək edir. Gənclər bu dövrdə müxtəlif sahələrdə özlərini sınamaq istəyirlər ki, özlərinə ən uyğun olanı müəyyən etsinlər. Bu mərhələ gənclərin şəxsiyyətinin formalaşmasında əhəmiyyətli bir rola malikdir. Özünü tanıma prosesi ilə onlar özlərinə güvən qazanır və gələcək həyatlarına dair daha məqsədyönlü planlar qururlar.
5. Riskli davranışlara meyil
Yetkinlik dövründə gənclər bəzən riskli davranışlara meyil göstərə bilirlər. Bu davranışlar onların yeni təcrübələr yaşama və özlərini tanıma istəyi ilə bağlıdır. Riskli davranışlara meyil bəzən sosial qəbul görmə arzusu ilə əlaqədar olaraq da ortaya çıxır. Valideynlər və müəllimlər bu dövrdə gəncləri riskli davranışlardan uzaq tutmaq üçün dəstək olmalıdırlar. Gənclərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün onlarla açıq və dürüst söhbətlər aparmaq lazımdır. Gənclərin bu davranışlara yönəlməsinin səbəblərini anlamaq və onlara düzgün istiqamət vermək risklərin qarşısını almaq üçün önəmlidir. Riskli davranışlara qarşı məlumatlandırma tədbirləri görmək və təhsil vermək də bu mərhələdə vacibdir.
6. Fiziki görünüşə diqqət artımı
Yetkinlik dövründə gənclərin fiziki görünüşlərinə daha çox əhəmiyyət verməyə başladıqları müşahidə olunur. Bu dövrdə özünə inamın və qəbul edilmə istəyi ilə bağlı olaraq gənclər xarici görünüşlərini dəyişdirməyə çalışırlar. Fiziki görünüşə diqqət artımı onların özlərini cəmiyyətə təqdim etmə formalarına təsir edir. Bu davranış gənclərin özlərini daha yaxşı hiss etməsinə və özlərinə güvən qazanmasına kömək edir. Gənclərin fiziki görünüşlərinə diqqət etmələri bəzən sağlam olmayan davranışlarla nəticələnə bilər, məsələn, həddindən artıq diyet etmək və ya qeyri-sağlam üsullara baş vurmaq. Valideynlər və müəllimlər gənclərə sağlam görünüşün əhəmiyyətini aşılayaraq bu dövrdə onları dəstəkləməlidir.
Yetkinlik çağında bu davranış formalarının ortaya çıxması onların şəxsiyyətlərinin formalaşması baxımından təbii və lazımlıdır.
